Budowanie zdrowych oraz skutecznych relacji na linii trener – zawodnik jest zagadnieniem bardzo delikatnym. Coraz częściej wymaga się od trenera konkretnych umiejętności psychologicznych, bo przecież ludzie różnią się od siebie, co wymusza indywidualne podejście do zawodnika. W praktyce staje się to dla niego coraz trudniejsze, gdyż trzeba mieć pomysł na każdego. Niestety bez podstawowych umiejętności w komunikowaniu się jest to zadanie niełatwe do osiągnięcia.

Trudno jest wyobrazić sobie świat bez możliwości komunikowania się. Porozumiewamy się głównie w sposób werbalny i niewerbalny, poprzez słowa oraz czyny. W codziennych sytuacjach ludzie prowadzą rozmowy, czytają, piszą, słuchają, uczą się itd. Nie ulega wątpliwości, że komunikacja jest jednym z najbardziej podstawowych oraz najważniejszych sposobów regulowania stosunków pomiędzy ludźmi.

W sporcie skuteczna komunikacja może gwarantować sukces. Odbywa się to na kliku poziomach: poprzez rozmowy trenera z zawodnikiem, słuchanie zawodników oraz rozmów zawodników pomiędzy sobą. Niestety częściej spotyka się tradycyjny system autorytarny, który polega na tym, że trener przemawia do zawodników niepozostawiając miejsca na dyskusje i komunikowanie się „jeden na jeden”. Nie prowadzi to do budowania bliskości w relacji, a wręcz przeciwnie stwarza dystans.

„My way or the highway” (z ang. tak jak chcę lub droga wolna) – to często cytowane motto trenerów, które właściwie ilustruje powyższe rozważania.

Pochwal mnie

W drużynach sportowych zawodnicy oraz trenerzy popełniają szereg elementarnych błędów w porozumiewaniu się, z których najważniejszym jest brak otwartej komunikacji. Kolejnym z nich jest zwracanie uwagi jedynie na błędy zawodnika, pomijając jego mocne strony. Częściej obserwowaną praktyką jest karanie zawodnika za błędy niż jego chwalenie, a to właśnie pochwała jest najskuteczniejszą formą wzmocnienia pozytywnego, dlatego należy ją stosować jak najczęściej i wykorzystywać w pracy z dziećmi i młodzieżą. Poprzez zastosowanie jej w praktyce możemy wzmacniać zachowania pożądane u sportowców. Warto wzmacniać zauważone wszelkie oznaki starania i poprawy, gdzie pochwała powinna być wyrazem szczerej i spontanicznej reakcji trenera, pozbawionej krytyki lub ironii. Dla wielu opiekunów, nauczycieli, a także samych rodziców uczenie się chwalenia jest niełatwym wyzwaniem. Należy pamiętać o wartości pochwały, jako najskuteczniejszej formy wzmocnienia pozytywnego i stosować ją jak najczęściej.

Powiedz otwarcie, co myślisz

W sporcie jakość komunikacji ma często przeważające znaczenie i w sposób istotny wpływa na uzyskiwane rezultaty sportowe. Od dobrego trenera oczekuje się opanowania podstawowych umiejętności komunikowania się: werbalnych oraz niewerbalnych. Czym są umiejętności werbalne? Czynności werbalne są uznawana za jedne z najbardziej charakterystycznych dla człowieka. Jest to posługiwanie się jakimś określonym słownym językiem, dodatkowo pełnią funkcję komunikowania się i służą procesowi porozumiewania się. Natomiast czynności niewerbalne są wymianą pewnego rodzaju informacji pomiędzy ludźmi. Wymiana ta nie ma postaci kodu ani nie jest świadoma czy zamierzona. Formy komunikacji niewerbalnej podzielono na komunikaty indywidualne, które mogą się pojawiać nawet, gdy jednostka jest sama: Do nich należą: mowa ciała, mimika, gesty, kinetyka, wokalizacja, reakcje wegetatywne, styl ubioru czy makijażu, zapach itp.

Jeżeli skuteczna komunikacja pomiędzy trenerem a zawodnikiem wpływa na uzyskiwanie wysokich rezultatów sportowych to jak zatem można poprawić jej jakość? Jednym z podstawowych wyznaczników jej skuteczności jest kontrola tak zwanego szumu. U nadawcy szum będzie silnie związany z jego postawami, uprzedzeniami, układem odniesienia czy też nieprzystawalnością języka oraz innych środków wyrazu do pojawiających się informacji. Przykładem może być sytuacja, gdy młody trener, zaraz po studiach, posługuje się językiem teoretyka. Będzie on niezrozumiały dla zawodników przyzwyczajonych do „slangu zawodniczego”. Zawodnik, jako odbiorca posiadający także pewną postawę, pochodzenie czy zawodnicze doświadczenie, może nie zrozumieć intencji trenera. Dodatkowym elementem utrudniającym komunikację mogą być zaburzenia mowy. Zatem skuteczna komunikacja polega na tym, że obydwie osoby procesu zrozumiały sytuację tak, jak tego sobie życzy nadawca i że ta informacja jest w pełni zgodna z jego intencją.

Zaburzona i niewłaściwa komunikacja jest przyczyną wielu nieporozumień, do których dochodzi w relacjach międzyludzkich. Wielu z nas podczas codziennych sytuacji w kontaktach z innymi osobami w niewłaściwy sposób interpretuje określone intencje drugiej osoby. Często też osoba ta nie potrafi w jasny i przejrzysty sposób sformułować swoich oczekiwań. Najbardziej efektywne i skuteczne porozumiewanie się jest wtedy, kiedy określona wypowiedź jest odczytana i zinterpretowana zgodnie z założeniami nadawcy. W celu zrozumienia istoty komunikacji należy poznać mechanizmy i procesy, które leżą u jej podstaw.

Proces komunikacji jest w dużej mierze ściśle związany ze zmianami w rozwoju emocjonalnym młodocianych zawodników. Najczęstszym błędem popełnianym przez trenerów jest próba przenoszenia wzorców wypracowanych w kontakcie ze starszymi zawodnikami na dzieci oraz młodzież. A przecież dziecko nie jest dosłowną kopią dorosłego. Charakterystyka przemian emocjonalnych w okresie rozwoju będzie miała wpływ na cykliczność zachowań młodych zawodników. Dla przykładu w 5. i 10. roku życia można zauważyć u młodych osób przewagę spokoju oraz pewności siebie. Niestety nie na długo, gdyż w wieku 6 oraz 11 lat zawodnik może doświadczyć załamania, które charakteryzuje się rozchwianiem emocjonalnym i może za sobą pociągać zwiększoną ilość konfliktów, obniżoną motywację do działania czy zachowania o charakterze opozycyjno-buntowniczym. Co ciekawe, po tym okresie następuje etap harmonii i równowagi. Warto jest wspomnieć, że okres 5. i 10. oraz 16. roku życia to okres stabilnej równowagi emocjonalnej. Natomiast wiek 7 oraz 13 lat to okres skrytości i wewnętrznych przemyśleń, którym mogą towarzyszyć wzmożona lękliwość, dystans do otaczającego świat, pogorszona koordynacja przestrzenna, katastrofizacja oraz obniżanie własnej wartości. Ta faza mija, ustępując miejsca nadmiernej ekspansywności, nieostrożności ośmio-i czternastolatków. Kolejny etap to okres labilności nastrojów oraz neurozy trwający do około 16. roku życia. Warto jest dodać, że występowanie poszczególnych faz jest procesem indywidualnym dla każdego młodego człowieka.

Zatem rola trenera, chcącego unikać konfliktów z zawodnikiem będzie w dużej mierze polegała na odpowiedniej interpretacji powyższych zachowań, czyli akceptacji chwiejności emocjonalnej zawodników, zrozumienia ich kontekstu, cierpliwości oraz zastosowania właściwych sposobów komunikacji.

Niektórzy trenerzy mówią zbyt wiele w sposób chaotyczny i rozpraszający uwagę zawodników, inni zbyt mało. Jakie zasady powinny być spełnione, aby można było mówić o ich skutecznej komunikacji?

Unikaj negatywnych wypowiedzi

Brak zaufania pomiędzy rozmówcami może być jedną z przyczyn zniekształceń w komunikacji. Psychologia dysponuje określonymi kategoriami wypowiedzi słownych, zaliczających się do mało skutecznych, które dodatkowo mogą wpływać na tworzenie się konfliktów szczególnie pomiędzy dorosłym a młodzieżą i dzieckiem. Do powyższych kategorii można zaliczyć wypowiedzi;

Powyższe przykłady wypowiedzi zwierają więcej niż jedno znaczenie, gdyż są to nie tylko komunikaty do dziecka, ale także na jego temat. Mają zatem charakter oceniający, prezentując mu o wiele więcej niż prostą treść.

Usłysz mnie

Skuteczna komunikacja nie odnosi się jedynie do umiejętności wysyłania komunikatów. W dużej mierze jest ona zależna od umiejętności słuchania. 70% naszej dziennej aktywności spędzamy w obrębie komunikacji werbalnej – czytamy, piszemy, rozmawiamy, słuchamy. Z tego 45% dotyczy wyłącznie słuchania. Skoro umiejętność słuchania jest tak istotna, to co można zrobić, aby poprawić jej jakość? Jedną z metod jest umiejętność aktywnego słuchania, która polega na parafrazowaniu tego, co nadawca powiedział. W tym celu można użyć takich zwrotów jak; „rozumiem, że to, co powiedziałeś dotyczy…” albo „jeżeli dobrze zrozumiałem to…”. Parafrazowanie angażuje nadawcę oraz odbiorcę w kontakt, redukuje nieporozumienia i pomaga zapamiętać, co zostało powiedziane. Nadawca może zadać dodatkowe pytania, aby mieć pewność, że odbiorca zrozumiał intencję nadawcy. Literatura przedmiotu podaje kilka sposobów na poprawę umiejętności aktywnego słuchania:

Na koniec zapamiętaj

Wszystko zaczyna się od umiejętności skutecznej komunikacji. To ona gwarantuje zdrowe relacje na linii trener – zawodnik. Pamiętaj o właściwym tworzeniu komunikatów, a także o umiejętności aktywnego słuchania. Szereg praktycznych wskazówek z zakresu psychologii sportu będzie niewątpliwie pomocny w poznaniu zawodników i podnoszeniu ich efektywności w porozumiewaniu się. Skuteczna komunikacja oparta na wzajemnym szacunku będzie w istotny sposób wpływać na budowanie zdrowych relacji pomiędzy trenerem a zawodnikiem. Pragnę podkreślić znaczącą rolę pochwały, która jest najskuteczniejszą formą wzmocnienia pozytywnego i zachęcić do stosowania jej jak najczęściej, a także do budowania zaufania pomiędzy rozmówcami, w celu uniknięcia zniekształceń w komunikacji.