W porównaniu do innych gier zespołowych w siatkówce obserwujemy zdecydowanie mniej ruchów naturalnych. Podstawowe sposoby lokomocji na przykład, są to w przeważającej mierze specyficzne starty z różnych pozycji, bieg krokiem dostawnym i skrzyżnym czy wyskoki z dwóch nóg. Jeszcze więcej trudności nastręcza druga właściwość. Przepisy gry zezwalają tylko na odbicia i uderzenia piłki podczas gry. Oznacza to, że początkujący nie mają możliwości przetrzymania piłki, żeby się rozglądnąć, zastanowić gdzie ją dalej skierować. Ponadto wszystko to odbywa się pod stałą kontrolą sędziego, oceniającego każdy kontakt z piłką, pod kątem zgodności z przepisami. Poważną trudnością jest także szybkie przestawianie się w sytuacjach meczowych, z jednych na inne zadania ruchowe. Mając na uwadze tak dużą skalę trudności, z jaką styka się każdy początkujący, musimy dojść do wniosku, że w tej dyscyplinie sportu wstępny etap szkolenia zasługuje na dokładne rozpoznanie.
Znaczenie początkowych etapów szkolenia, dla stworzenia solidnej podstawy dalszego prawidłowego rozwoju sportowego jest powszechnie znane. Jednakże w praktyce instruktorzy, nauczyciele często traktują ten etap marginesowo. Nauka podstawowych elementów techniki przebiega najczęściej według wzorów stosowanych od bardzo wielu lat. W tym tradycyjnym podejściu metody nauczania, mieszczą się zazwyczaj w stylu rozkazującym. Prowadzący całą uwagę skupiają na nauczaniu danych elementów techniki najczęściej w całkowitej izolacji od sytuacji meczowych. Odbywa się to mówiąc krótko w następującej kolejności. Najpierw uczy się poruszania po boisku, przyjmowania postaw siatkarskich. Następnie stosuje się ćwiczenia oswajające z piłką i ćwiczenia przygotowawcze, których cele są ogólnikowe i nie do końca sprecyzowane. Później prowadzący demonstruje i opisuje sposób jego wykonania np. odbicia sposobem górnym oburącz. Następnie dzieci starają się tą czynność powtórzyć.
Wychodzi się przy tym z założenia, że jedynym sposobem doskonalenia umiejętności technicznych jest powtarzanie do znudzenia ćwiczeń, które często nie mają żadnego związku z grą. W takim podejściu uczniowie uczą się według zasady ”sztuka dla sztuki”. Związek pomiędzy zdobytymi umiejętnościami, a ich praktycznym zastosowaniem schodzi gdzieś na dalszy plan. W literaturze przedmiotu, od dość dawna, zaleca się wplatanie kontekstu gry w tych ćwiczeniach, bo dopiero wtedy stają się one bardziej użyteczne, dają więcej praktycznych korzyści oraz zadowolenia ćwiczącym.
Nauczanie i doskonalenie w zestawach ćwiczeń zbliżonych do gry /game like - jak w grze/ oraz grach uproszczonych i małych, a znamy ich obecnie bardzo dużo, ćwiczący nie tylko doskonalą technikę, ale opanowują elementy taktyki indywidualnej. Uczą się ponadto samodzielnego myślenia, podejmowania racjonalnych decyzji i odpowiedzialności za to, co robią.
Tutaj chcemy pokazać, że w poszukiwaniu sposobów podnoszenia na wyższy poziom nauczania i uczenia się elementów gry w siatkówkę można pójść jeszcze krok dalej.
W psychologii uczenia się, odnajdujemy „teorię elementów wspólnych”, której podstawowe założenia wyjątkowo dobrze odpowiadają specyfice omawianej tutaj dyscyplinie sportu. Chociaż odnosi się ona do nauki w szkole, może z powodzeniem być wykorzystywana w sporcie. Zwłaszcza przy uczeniu się złożonych i trudnych zadań ruchowych. Z jakimi mamy do czynienia w piłce siatkowej.
Należy podkreślić przy tym, że transfer /przenoszenie wprawy/ pomiędzy dwoma oddzielnymi zadaniami ruchowymi, wzrasta wraz z nasileniem się podobieństwa między nimi. Kierując się założeniami tej teorii, w celu uformowania w/w „warunków wstępnych”, czyli przygotowania dzieci do rozpoczęcia uczenia się podstawowych elementów gry, postulujemy główne zadania w tym procesie przypisywać nie „grom i zabawom przygotowawczym” jak się zaleca w większości podręczników, ale ćwiczeniom ukierunkowanym. Są to ćwiczenia, które mają strukturę ruchu bardzo podobną do konkretnego elementu technicznego lub jego istotnych części, ale są łatwiejsze do wykonania. Na przykład podania i chwyty oburącz z przed piersi - jako ćwiczenia ukierunkowane, przygotowujące uczestników zajęć do rozpoczęcia nauczania odbicia sposobem górnym oburącz. W odróżnieniu od zabaw i gier przygotowawczych, w których zadania są bardzo ogólnikowe: jak np. „przygotowujące do nauki odbicia górnego”, ćwiczenia ukierunkowane mają wyraźnie wyznaczone cele szczegółowe. Są to stosunkowo łatwe zadania ruchowe, dostosowane do poziomu sprawnościowego dzieci. Zawarte są one w tzw. „punktach węzłowych”, wyznaczonych dla każdego elementu technicznego oddzielnie. Dzieci uczą się ich wcześniej, przed rozpoczęciem nauczania danego elementu technicznego. Ze względu na wspomniane podobieństwo ćwiczący zapoznają się z wyprzedzeniem z ogólną strukturą ruchu danego elementu technicznego, co skutkuje szybszym uczeniem się. W toku dalszego szkolenia, mogą one spełniać rolę korekcyjną przy usuwaniu zauważonych błędów. Obok wyżej wymienionych zalet stosowania ćwiczeń ukierunkowanych, należy jeszcze dodać dwie istotne kwestie. Można je tak organizować, żeby wykonywane były w sytuacjach jak najbardziej zbliżonych do gry /„game like”/, - co preferuje się w ”szkole amerykańskiej” oraz kształtowały cechy koordynacji ruchowej /szybkiej reakcji, orętacji przestrzennej, różnicowania ruchów, wyczucia tempa itp./ jak w „szkole włoskiej”. Jako przykład mogą tutaj posłużyć ćwiczenia podań i chwytów z przed piersi dwoma piłkami, do siatkówki i koszykówki / Kulgawczuk 1993/.
Stosowanie ćwiczeń ukierunkowanych w Polsce, zaleca się już w niektórych podręcznikach nauczania siatkówki. Nie precyzuje się w nich jednak celów szczegółowych, - co dzięki nim chcemy uzyskać? Stąd rezultaty ich zastosowania w szkoleniu są mało widoczne. Zauważymy je dopiero wtedy, kiedy te cele wyraźnie określimy.
Otóż w każdym z sześciu podstawowych elementów techniki, wyodrębnionych zostało po 3- 4 części składowe każdego z nich /w formie zadań ruchowych/. Są one najważniejsze /fundamentalne/ i specyficznie niezmienne na każdym poziomie wyszkolenia z punktu widzenia prawidłowego wykonania czynności. Jak wcześniej wspomniano, stopień trudności tych zadań jest ściśle dostosowany do poziomu sprawnościowego początkujących. Dla przejrzystości obrazu, łatwiejszego zapamiętywania tych zadań, przez uczniów i prowadzących zajęcia, ich ilość ograniczono do niezbędnego minimum. Dobra znajomość tych zadań ruchowych, ułatwi nauczycielowi dobór odpowiednich do tematu zajęć zestawów ćwiczeń ukierunkowanych i właściwą kontrolę ich wykonania.
W jaki sposób sporządzony został ten wykaz? Najpierw poddano analizie źródła powstawania najczęściej występujących błędów, które można zauważyć przy uczeniu się każdego z sześciu elementów techniki. Na tej podstawie dobrano takie zadania ruchowe/ ujęto je następnie w tych punktach węzłowych,/ których opanowanie w rezultacie zastosowania ćwiczeń ukierunkowanych, będzie zapobiegało pojawianiu się ich w trakcie uczenia się. Kierowaliśmy się tutaj prostą zasadą, że zapobieganie i niedopuszczanie do powstawania błędów jest najlepszym sposobem ich uniknięcia. Każdy z nas praktyków dobrze wie, jak trudno i jak dużo czasu trzeba poświecić żeby utrwalone w trakcie szkolenia błędy wyeliminować.
Jak widzimy w prezentowanym podejściu do nauczania i uczenia się techniki gry w piłkę siatkową, udało się zmieścić dwie bardo istotne z praktycznego punktu widzenia kwestie. Z jednej strony uzyskujemy przyśpieszenie procesu uczenia się trudnych elementów techniki, bo wcześniej ćwiczący opanowali tzw. „warunki wstępne”, /czyli zadania ruchowe ujęte w punktach węzłowych/, a z drugiej skutecznie zapobiegamy powstawaniu błędów i zbędnych przyruchów, co z natury spowalnia proces uczenia się. Na zajęciach zauważymy swego rodzaju współzależność. Dzieci, które lepiej i szybciej opanowują zadania ruchowe zawarte w punktach węzłowych czynią wyraźnie szybsze postępy w szkoleniu.
Niżej przedstawiam propozycję „punktów węzłowych” dla głównych elementów techniki.
"Punkty węzłowe" w odbiciu sposobem górnym oburącz:
- Opanowanie przyjmowania stabilnej postawy gotowości, tuż przed kontaktem z piłką, w pozycji wykroczno – rozkrocznej, kontakt z piłką następuje po zatrzymaniu się, a nie w ruchu.
- Opanowanie prawidłowego układu ramion, dłoni i palców, dostosowanego do kształtu piłki, to nie jakiś bliżej nieokreślony „koszyczek” winien być punktem odniesienia dla dziecka, ale „ konkret” owalny kształt piłki.
- Opanowanie ruchu wypchnięcia rąk w kierunku w górę w przód, ze wsparciem pracy nóg.
Wcześniejsze opanowanie w/w części składowych odbicia górnego, będzie przeszkodą dla pojawiania się następujących błędów:
- Brak nawyku przyjmowania stabilnej postawy tuż przed odbiciem, gdy dziecko wykonuje odbicie będąc w ruchu, robi to niedokładnie.
- Ułożenie układu ramion, dłoni i palców niewłaściwie dopasowane do kształtu piłki (za wąsko trzymane dłonie, kciuki skierowane do przodu itp).
- Brak skoordynowanej pracy rąk i nóg.
- Ruch ramion bardziej przypomina rzut piłki niż wypchnięcie.
“Punkty węzłowe” w odbiciu sposobem dolnym oburącz:
- Opanowanie przyjmowania postawy gotowości tuż przed kontaktem z piłką, w pozycji rozkrocznej, prostopadle do kierunku nadlatującej piłki z ramionami wyprostowanymi w stawach łokciowych i swobodnie opuszczonymi na wysokość kolan.
- Opanowanie ruchu ramion wyprostowanych w stawach łokciowych i złączonych dłoniach, ze wsparciem pracy nóg w kierunku w górę w przód.
- Opanowanie kontroli nad pracą całych rąk (tak zwane dozowanie ruchu).
Jeżeli w rezultacie zastosowania ćwiczeń ukierunkowanych dzieci dobrze i na trwale opanują te zadania ruchowe, to nie będą popełniały takich błędów jak:
- Spóźnione przyjmowanie postawy gotowości w stosunku do nadlatującej piłki.
- Uginania rąk w stawach łokciowych w momencie kontaktu z piłką.
- Za wysokie unoszenie rąk kończących odbicie, ponad linię barków.
- Brak kontroli nad dozowaniem ruchu (mięśnie ramion zbyt usztywnione lub rozluźnione).
“Punkty węzłowe” w zagrywce sposobem tenisowym:
- Opanowanie regularnie wykonywanego podrzutu piłki na wprost ręki uderzającej, której łokieć w zamachu znajduje się powyżej linii barku.
- Zachowanie stabilnej postawy w momencie podrzutu piłki, w wykroku nogą przeciwną do uderzającej ręki.
- Opanowanie uderzenia piłki swobodną dłonią, na wysokości zasięgu ręki uderzającej.
Dobre opanowanie przez dzieci tych zadań ruchowych spowoduje, że nie będą one popełniały niżej wymienionych błędów:
- Nieprawidłowy podrzut, najczęściej nad lub za głowę.
- Nieregularne opanowanie ułożenia uderzającej ręki w zamachu (w każdej próbie inne).
- Brak opanowania uderzenia piłki swobodną, otwartą dłonią, ze wsparciem tego ruchu pracą barku, tułowia i nóg.
“Punkty węzłowe” - zbicie:
- Opanowanie skoordynowanego, dynamicznego wyskoku z dwóch nóg, z rozbiegu pod różnymi kątami względem siatki.
- Stabilne opanowanie ułożenia ręki zamachowej w wyskoku wraz z odchyleniem do tyłu i skrętem tułowia, w której swobodna dłoń znajduje się zza głowy, a łokieć powyżej linii barków.
- Opanowanie uderzenia zbijanej piłki w najwyższym punkcie przed sobą, środkiem swobodnej dłoni (ani nie sztywnej, ani nie luźnej).
Wcześniejsze opanowanie tych szczegółów ruchu zbicia piłki, zapobiegnie pojawianiu się najczęściej występujących błędów takich jak:
- Nieskoordynowany rozbieg i wyskok z dwóch nóg.
- Uderzenie piłki następuje poniżej zasięgu ręki atakującego, w dużej mierze, dlatego, że w zamachu łokieć ręki zbijającego znajduje sie poniżej linii barków.
- Niestabilne ułożenie ręki w zamachu, w każdej kolejnej próbie inne.
“Punkty węzłowe” w nauczaniu zastawienia bloku:
- Opanowanie prawidłowego poruszania się wzdłuż siatki, krokiem dostawnym i skrzyżnym, zakończonego wyskokiem z dwóch nóg, z ograniczonym wsparciem pracy ramion.
- Opanowanie tempa wyskoku z ramionami wyprostowanymi w stawach łokciowych, tworzących powierzchnię odpowiadającą rozmiarom piłki, w relacji do momentu wyskoku atakującego przeciwnika.
- Niewłaściwy wybór miejsca i tempa wyskoku.
- Zbyt wąska powierzchnia blokujących rąk.
- Wyskok wykonywany w górę.
- W dal, co powoduje wpadanie gracza na partnera w bloku, lub dotkniecie siatki.
“Punkty węzłowe” w nauczaniu gry w obronie:
- Opanowanie pozycji gotowości, prostopadle do spodziewanego kierunku zbijanej piłki, o moment wcześniej, zanim gracz atakujący znajdzie się w wyskoku, z ręką uderzającą w zamachu.
- Opanowanie różnorodnych sposobów przyjęcia piłki oburącz dołem i jednorącz, w padach, rzutach i pozycjach o zachwianej równowadze.
- Spóźnione przyjmowanie pozycji gotowości.
- Nieracjonalny wybór sposobu przyjęcia piłki.
- Niewłaśwe ustawienie się w stosunku do zbijanej piłki (gracze mają tendencje ustawiania się każdorazowo twarzą do siatki, a nie frontalnie do nadlatującej piłki).
W podsumowaniu sugerujemy, żeby na wstępnych etapach szkolenia zarówno prowadzący jak i ćwiczący, koncentrowali główną uwagę na fundamentalnych częściach składowych podstawowych elementów techniki ujętych w „punktach węzłowych”. To wyraźnie przyśpieszy efekty szkolenia.
Piśmiennictwo:
- Hałaburda D. 1987, Piłka siatkowa, RCM-SzKFiS, Warszawa.
- Galloway Ch. 1988, Psychologia uczenia i nauczania, PWN Warszawa.
- Kulgawczuk R. 1993, Podania i chwyty w systematyce nauczania odbicia sposobem górnym oburącz, Lider nr.2, Warszawa.
- Kulgawczuk R. 1994, Mini – piłka siatkowa, Agencja Promo - Lider, Warszawa.
- Kulgawczuk R. 2010, Siatkówka - sport dla wszystkich, Lider nr.11.
Oceń artykuł:
Średnia ocena: 3.16Jeżeli nie posiadasz konta w naszej Akademii - założ je już dziś.
- To jest bardzo ciekawe. Podobne ujęcie elementów niezbędnych do wykonania czynności w grze możemy znaleźć w książce Superlaka "Piłka siatkowa techniczno-taktyczne przygotowanie do gry" i najnowszej książce na temat siatkówki plażowej. Tam jest to określone jako warunki konieczne. Budowanie środków nauczających i doskonalących czynności jest naturalną konsekwencją, o której trzeba pisać - i ten artukuł to zadanie spełnia. Dziękuję autorowi za inspirujący materiał