Marcin Karwiński

1. Wstęp

Jednym z podstawowych elementów zarządzania zasobami ludzkimi jest dobór i zastosowanie odpowiednich technik motywacyjnych. W każdej organizacji osiąganie możliwie najwyższego poziomu pożądanych efektów związane jest z właściwie dobranymi i skutecznie wykorzystanymi działaniami wzmacniającymi i podtrzymującymi motywację uczestników. Opracowanie to poświęcone jest zagadnieniom motywowania w ramach specyficznego rodzaju organizacji – klubów sportowych. Rozpatrywane są w dużym stopniu organizacje uczestniczące w rozgrywkach sportów zespołowych. Przedmiotem rozważań są tu wybrane teorie motywacji w kontekście możliwości ich zastosowania w zarządzaniu organizacjami sportowymi. Motywacja ma kluczowe znaczenie dla organizacji sportowych, ponieważ praktyka wykazuje, że dla sportowca równie ważną, jeśli nie ważniejszą od kondycji fizycznej jest kondycja psychiczna. Istnieją różne sposoby motywowania. W tym artykule w większym stopniu opisane zostały pozafinansowe sposoby motywowania, jako mające szczególne znaczenie w tym specyficznym rodzaju organizacji.

Należy pamiętać o specyfice klienta organizacji sportowej, którym są kibice. Dlatego w większym stopniu niż w innych organizacjach istotna jest indywidualna postawa poszczególnych zawodników w trakcie wykonywania swojej pracy. W przypadku firmy produkcyjnej dla klienta najistotniejszy jest produkt finalny, a nie sposób, w jaki został on wykonany. W przypadku sportowców wynik jest oczywiście bardzo istotny, ale znaczenie ma także istotny dla kibiców (klientów) czynnik, zwykle się określany mianem „stylu”. Dlatego też w organizacjach sportowych nacisk jest kładziony nie tylko na wynik, ale także na sposób jego osiągnięcia.

Artykuł rozpoczyna się od krótkiej charakterystyki organizacji sportowej, potem dokonuje bardzo istotnego z punktu widzenia przedmiotu rozważań podziału na sport amatorski i zawodowy, potem zaś przedstawione zostają najbardziej rozpowszechnione techniki motywacyjne i ich zastosowanie w odniesieniu do organizacji sportowych. Na koniec zasygnalizowany zostaje problem finansowej motywacji zawodników w organizacjach sportowych.

2. Specyfika organizacji sportowej

Organizacja sportowa ma pewne cechy charakterystyczne wynikające z dziedziny jej działalności, a także związane ze specyfiką zatrudnionych w niej specjalistów. Podjęte rozważania nie dotyczą wszystkich członków organizacji, ale wyłącznie kadry sportowej, czyli zawodników. To ich cechy, możliwości, aspiracje, osiągnięcia stanowią o sile sportowej danej organizacji. Oni realizują najistotniejsze cele organizacyjne, uprawiając sport w ramach sekcji sportowych klubu. Inni uczestnicy organizacji sportowych mają swoje określone role, ich działanie ma charakter m.in. wspierający działania zawodników; jednakże pominięto tu te zagadnienia, skupiając się na wskazanym wyżej podstawowym przedmiocie rozważań. Warto też wskazać podstawowe cele organizacji sportowej, wśród których wyróżnia się: dążenie do osiągnięcia jak najlepszych wyników sportowych, zdobycie zainteresowania jak największej rzeszy klientów – kibiców, przyciągnięcie sponsorów i inwestorów, co wiąże się z dodatkowymi środkami na działalność, a także stworzenie jak najlepszych warunków do wychowywania młodych zawodników. To wszystko jest realizowane dzięki odpowiedniej postawie zawodników, przy czym ważne są zarówno wyniki, jak i styl, w jakim są osiągane. Kibice i sponsorzy lubią oglądać zwycięstwa swojej drużyny, a przede wszystkim lubią widzieć pełne zaangażowanie ze strony zawodników w walkę o jak najlepsze wyniki. Należy pamiętać, że większość sportowców to ludzie młodzi łatwo ulegający wpływom, także niezbyt odporni psychicznie, szczególnie w pierwszych latach kariery. Presja wyniku jest często tak duża, że niektórzy, nawet najlepsi sportowcy nie wytrzymują jej i zniechęceni chwilowym niepowodzeniem rezygnują ze sportu. Dlatego tak istotne jest umiejętne kierowanie młodym zawodnikiem i odpowiednia praca z nim, która ma prowadzić do jak najlepszych rezultatów. Z jednej strony należy stawiać coraz wyższe cele, z drugiej nie można też postawić zadań, które będą niewykonalne.

Podstawowym zadaniem zawodników – sportowców jest osiąganie założonych wyników sportowych. Często wyniki te są określone w umowie sponsorskiej spisanej z podmiotami utrzymującymi klub. Może to być np. awans do wyższej ligi rozgrywkowej czy w przypadku sportów indywidualnych odpowiedni poziom wyniku lub kwalifikacja do międzynarodowej imprezy. Dlatego tak ważne jest dla organizacji sportowej osiąganie odpowiednich wyników, które pozwalają na osiąganie założonych celów organizacji. Zawodnik poddawany jest różnym wpływom, styka się z kibicami, którzy są specyficznym rodzajem klienta widowisk sportowych, jest również wystawiony na oddziaływanie mediów, zawsze jest do pewnego stopnia osobą publiczną. W przypadku sportowców szczególnie istotna jest motywacja, często uważa się, że nastawienie psychicznie w sporcie jest jednym z kluczowych czynników sukcesu.

3. Sport amatorski a sport zawodowy

Aby kontynuować rozważania na temat motywacji sportowców, musimy najpierw zdefiniować pojęcie sportu amatorskiego i zawodowego, motywacje uczestników poszczególnych form uprawiania sportu będą odmienne.

Ustawa o kulturze fizycznej z dnia 18 stycznia 1996 r. definiuje podział sportu na amatorski i zawodowy. W ust. 2 art. 22 rozdz. 4 znajdujemy definicję zawodnika profesjonalnego:

Z. Krawczyk dokonał podziału sportu na cztery modele - sport w pełni amatorski, sport nie w pełni amatorski, sport nie w pełni zawodowy i sport w pełni zawodowy. Oczywiście musimy wziąć pod uwagę zastrzeżenie, że jest to jedynie model, w rzeczywistości ten podział jest o wiele bardziej złożony. Sport czysto amatorski oznacza, że zawodnik uprawia go całkowicie bezinteresownie, bez korzyści, ani bezpośrednich, ani pośrednich, poza symbolicznymi. Krawczyk zauważa jednak, że świadczenia względem drużyny bądź zawodnika pokrywające koszty wynajmu obiektu, czy też transportu na zawody nie wykluczają pełnego amatorstwa. W tym przypadku zawodnik nie jest poddany żadnym naciskom ze strony trenerów, ponieważ uprawianie sportu przez niego wynika tylko i wyłącznie z zamiłowania, a nie jest jego sposobem zarobkowania. Sport nie w pełni amatorski (zwany także półamatorskim) związany będzie już z poddawaniem się wymogom klubu sportowego, wiąże się również z niewielką gratyfikacją finansową. Zawodnik jednak trenuje w wolnym od pracy czy nauki czasie i w dalszym ciągu praca zawodowa bądź szkoła pozostaje dla niego priorytetem, a sport tylko dodatkową rozrywką czy okazją do uzyskania dodatkowych świadczeń. Sport nie w pełni zawodowy (półzawodowy) związany jest z koniecznością rezygnacji przez zawodnika z części obowiązków zawodowych i szkolnych. Zawodnik bardzo dużo czasu poświęca na kształtowanie swoich umiejętności sportowych. Nie jest on związany kontraktem z klubem, ale poprzez inne sposoby wynagradzania go za pracę wykonywaną dla klubu (stypendia, nagrody za osiągnięcia sportowe), które pozwalają mu na poświęcenie się działalności sportowej. Sport w pełni zawodowy zarezerwowany jest dla zawodników, którzy ze względu na swój talent zostali zatrudnieni przez kluby sportowe na zasadzie kontraktu. W pełni poświęcają się oni działalności sportowej, która staje się ich podstawową działalnością. Wiąże się to też zwykle z wieloma wymaganiami, np. odpowiednim reżimem dietetycznym. Zawodnicy tacy muszą mieć umiejętności, które przyciągają na trybuny czy przed telewizory jak największe rzesze klientów – kibiców.

4. Pozafinansowe motywowanie sportowców

Motywowanie to zestaw sił, które powodują, że ludzie zachowują się w określony sposób. Celem ludzi zarządzających organizacją (w naszym przypadku klubem sportowym) jest spowodowanie, że pracownicy (w naszym przypadku sportowcy) wkładać będą maksimum wysiłku w to, co robią, nie próbując wypełnić swoich obowiązków wynikających z kontraktu minimalnym nakładem sił. Wynik sportowy, a także styl, w jakim zostanie uzyskany, jest niezwykle istotny dla wizerunku sportowej organizacji, który opiera się na tych czynnikach. Stąd motywowanie i motywacja jest niezwykle istotnym elementem zarządzania zasobami ludzkimi w organizacjach sportowych. Motywację można rozpatrywać w różnych ujęciach. Jak pisze A. Pocztowski [Pocztowski 1998, s. 117–123], teorie motywacji możemy podzielić na dwie grupy: teorie treści i teorie procesu.

Według J. Reykowskiego [Reykowski 1970], potrzeby ludzkie możemy podzielić na uwarunkowane biologiczną strukturą człowieka oraz uwarunkowane psychologiczną strukturą osobowości. Te pierwsze wynikać będą z natury życia, czyli konieczności utrzymywania określonej równowagi organizmu, związane będą z przyjmowaniem pokarmu, tlenu, czynnościami fizjologicznymi, także potrzebą prokreacji. Drugi rodzaj potrzeb, wynikających z psychologicznej struktury osobowości, związany będzie z rezultatem doświadczeń, które człowiek zdobył w ciągu swojego życia.

W omawianym przez nas przypadku warto przyjrzeć się szczególnie uważnie trzem ostatnim. Potrzeby społeczne obejmują potrzebę akceptacji, poczucia przynależności do grupy. Sport nierzadko staje się dla jednostki możliwością przełamania niechęci wobec własnej osoby, leczy kompleksy. Wśród dzieci w wieku szkolnym w klasie uznanie pośród innych zdobywają najszybciej najlepsi sportowcy, dlatego też często dla dzieci z innych powodów nie akceptowanych przez resztę klasy (np. z racji miejsca zamieszkania) sport staje się jedyną drogą do zyskania uznania. Problem ten widoczny jest także w przypadku amerykańskich murzynów, którzy poprzez sport szukają akceptacji w amerykańskim społeczeństwie. Najpierw byli to bokserzy, czego przykładem może być walka z 1938 r., kiedy to słynny czarny bokser Joe Louis pokonał Maxa Schmelinga, niemieckiego zawodnika obwinianego za prześladowania Żydów w jego ojczyźnie. Louis stał się symbolem walki z nazizmem, podobnie jak dwa lata wcześniej na Olimpiadzie w Berlinie lekkoatleta Jesse Owens, który na oczach Hitlera zdobył cztery medale. Można założyć, że motywacją tych zawodników, była poza oczywiście innymi korzyściami, chęć przełamania niechęci do nich w białym społeczeństwie przedwojennej Ameryki. Jim Naughton w biografii jednej z najbardziej znanych postaci współczesnego sportu - Micheala Jordana zwraca bardzo szczególną uwagę na ten wątek -na przełamywanie przez Jordana postaw rasistowskich i stopniowe pozyskiwanie przez niego akceptacji ze strony białej ludności Stanów Zjednoczonych.

Potrzeba przynależności do grupy ujawniała się przede wszystkim w przedwojennym sporcie, teraz ma ona znaczenie głównie w sporcie amatorskim. W czasach amatorskich najważniejszą gratyfikacją dla zawodnika był prestiż, a ten wiązał się z faktem przynależności do danego zespołu czy drużyny. Jak wspominają dawne gwiazdy Cracovii z lat 20-tych czy 30-tych, dla nich najważniejszą wartością była możliwość gry w tym klubie, możliwość założenia koszulki w biało-czerwone pasy.

Należy też pamiętać, że każdy zespół sportowy, każda drużyna to grupa ludzi, która wzajemnie motywuje się do jeszcze lepszych wyników. Potrzeba uznania jest bardzo istotna w przypadku sportowców. Podobnie jak aktorzy teatralni po przedstawieniu, po każdym meczu sprawdzają oni, co napisała o nich prasa, lubią wysłuchiwać opinii kibiców i działaczy. Dla sportowca uznanie w oczach mediów jest niezwykle istotne, czuje się wtedy doceniony i dumny, że ktoś zauważa to, co on robi. Stąd też walka klubów sportowych o miejsce w mediach. Wiąże się to nie tylko z chęcią wywołania większego zainteresowania klubem, (co przekłada się na sprzedane bilety i więcej ofert sponsorskich), ale także na większe zainteresowanie zawodnikami, a co za tym idzie lepszą atmosferą w drużynie. Oczywiście należy pamiętać, że opinie wygłaszane w mediach nie zawsze mają pozytywny wpływ na zawodników, znane były przypadki gdy np. piłkarze Cracovii po krytyce ze strony prasy i kibiców zamykali się w sobie, tracąc chęci do gry, przez co ich forma sportowa spada i w związku z tym zainteresowanie nimi odnosi odwrotny skutek.

Potrzeba samorealizacji wynika z wewnętrznego dążenia do wyznaczonego sobie celu. Rozważając to z perspektywy sportowca, należy przypomnieć wypowiedzi tych, którzy w sporcie osiągnęli już wszystko, wspólne dla ich wypowiedzi jest poczucie braku motywacji do dalszego uprawiania danej dyscypliny. Przypomnijmy tu po raz drugi postać Michaela Jordana, który osiągnąwszy wszystko, co mógł w koszykówce osiągnąć, podjął się nowego wyzwania, jakim był baseball. Wielu sportowców wydłuża swoje kariery, tylko po to, żeby osiągnąć jakiś zamierzony cel, mimo że na pierwszy rzut oka osiągnęli już wystarczająco dużo. Wszystko to potwierdza teorię Maslowa, że potrzeby wyższego rzędu stanowią silniejszy bodziec motywacji. Po zaspokojeniu podstawowych potrzeb (fizjologicznych i bezpieczeństwa) następuje poszukiwanie nowych bodźców motywujących nas do działania. W przypadku zawodowych sportowców możemy powiedzieć, że zawodnik najpierw szuka możliwości zaspokojenia swoich potrzeb podstawowych, (czyli mówiąc wprost zapewnienia sobie stabilności finansowej, która pozwoli mu na zaspokajanie podstawowych potrzeb biologicznych), a potem zaczyna szukać nowych wyzwań. Stąd też często zdarzają się nieudane kariery sportowców, którzy wiążą się długotrwałym kontraktem z mało ambitną organizacją (aczkolwiek zaspokajającą jego potrzeby na początku), a po jakimś czasie nie mogą osiągnąć wyższych celów, które się przed nim pojawiają. Wtedy też często następuje zniechęcenie i brak motywacji do dalszego rozwoju.

Potrzeba osiągnięć ma kluczowe znaczenie dla sportowców, ambicja i poświęcenie są uznawane za jedne z najważniejszych czynników warunkujących udaną karierę sportową. Wszelkie trofea, nagrody, plebiscyty stanowią poważny bodziec do uprawiania sportu. Dla zwycięzcy nie jest często istotna gratyfikacja wiążąca się z danym wyróżnieniem (nagroda pieniężna albo rzeczowa), istotne jest to, że został doceniony przez fachowców. Ważna też jest bezpośrednia konkurencja - to często ujawnia się w przypadku istnienia jakiejś szczególnej rywalizacji między dwoma zawodnikami czy klubami. Dla przykładu, jeżeli w Krakowie Cracovia i Wisła grają w jednej lidze, to dla kibiców (udziela się to także zawodnikom) ważniejsze będzie zwycięstwo w derbowym meczu, czy też wyższa pozycja w tabeli od laurów ogólnopolskich. Dlatego też często mówi się o specjalnej „derbowej” motywacji zawodników.

Frederick Herzberg opracował dwuczynnikową teorię motywacji , definiując nie tylko czynniki, które powodują zadowolenie pracownika, ale także definiując te, które powodują jego niezadowolenie. Według tej teorii zadowolenie i niezadowolenie ludzi z pracy kształtuje się pod wpływem dwóch niezależnych zestawów czynników - czynników motywacji i czynników higieny psychicznej [Griffin 1996, s. 466]. Pracownicy, którym zapewniany jest tylko i wyłącznie wysoki poziom higieny psychicznej zwykle ograniczają swój wysiłek w pracy do minimum, dlatego też menedżerowie muszą zadbać o dodatkowe czynniki motywujące - uznanie i wola osiągnięć. W wyniku tych działań można oczekiwać wyższego poziomu zadowolenia i motywacji.

Dlatego też w przypadku sportów zespołowych ważny jest wynik osiągany przez całą drużynę, który motywuje poszczególnych zawodników do większego wysiłku i lepszej postawy.

To pokazuje nam jak istotną rolę wyniki pracy odgrywają w motywacji do niej. Oczekiwania wyniku związane są z tym, że każdy człowiek, podejmując jakiś wysiłek, oczekuje wyników, które spełniają jego oczekiwania. Dobre wyniki drużyny wiążą się także w odpowiednimi nagrodami, co stanowi materialny efekt pracy wykonanej podczas meczu czy innej imprezy sportowej. Bardzo delikatną sprawą jest motywowanie zawodników sportów zespołowych za indywidualne osiągnięcia bądź odgórne różnicowanie premii, np. za wygrany mecz czy jakieś większe osiągnięcie. Najczęściej nie stosuje się żadnych nagród indywidualnych, ponieważ może to powodować niechęć i izolowanie danego zawodnika od reszty drużyny. Podział premii za mecze najczęściej dokonywany jest przez samych zawodników lub przez trenera, który na podstawie swojej wiedzy wartościuje udział poszczególnych zawodników w końcowym sukcesie. Dzięki osiągnięciom drużynowym zawodnicy osiągają dwojakie korzyści – z jednej strony otrzymują konkretne nagrody (płaca, premie, nagrody rzeczowe od sponsorów), z drugiej zaś satysfakcję (zadowolenie z siebie, samorealizacja).

W przypadku, gdy pracownik (w naszym przypadku zawodnik) czuje, że jest wynagradzany niewspółmiernie do swojego wkładu, wtedy może mieć poczucie niedoceniania i chcąc wyrównać swoją „stratę” wkłada mniej wysiłku w to, co robi. Poczucie niesprawiedliwości w „drugą” stronę (poczucie, że za dużo zarabiamy) rzadziej się zdarza, co zrozumiałe, ale bywa, że takie osoby zwiększają swoje wysiłki, żeby wyrównać tę różnicę, albo też mają poczucie niespełnienia nadziei w nich pokładanej. Przytoczyć tu można przykład jednego z piłkarzy pierwszoligowej drużyny piłkarskiej, który dołączył do zespołu po powrocie z zagranicy i mając jeden z najwyższych kontraktów w polskiej lidze nie spełnia oczekiwań kibiców, co może powodować zniechęcenie, ale też chęć pokazania za wszelką cenę swojej wartości, co często ma skutki odwrotne od zamierzonych.

W praktyce wiąże się to z możliwością odpowiednich działań klubu sportowego, zawodnicy otrzymują sygnał od władz klubu, że ich zachowanie jest pożądane (w postaci premii czy też nagrody rzeczowej) lub też niepożądane (kary dyscyplinarne: poprzez naganę, karę pieniężną, a nawet krótkotrwałą dyskwalifikację). Wśród działań wzmacniających pozytywnie w organizacji sportowej możemy wyróżnić – pochwałę od trenera, nagrodę przyznawaną w głosowaniu przez kibiców, dziennikarzy, działaczy bądź innych uczestników zawodów, ewentualnie nagrody pieniężne lub rzeczowe przyznawane za szczególnie dobrą postawę w zawodach. Te działania, jak zaznaczono wcześniej, muszą być stosowane bardzo ostrożnie (jeśli są stosowane w odniesieniu do pojedynczego zawodnika, będącego częścią drużyny), aby nie wywołały konfliktu i podziału w drużynie, co najczęściej prowadzi do znacznego obniżenia poziomu sportowego.

Równie ważna jak rodzaj wzmocnienia jest częstotliwość jego stosowania – w odniesieniu do organizacji sportowych jest najczęściej stosowane po zawodach, kiedy zawodnicy dostają należne im premie, stosownie do uzyskanego wyniku, ewentualnie dostają ustaloną premię za osiągnięcie jakiegoś celu – może to być określona pozycja w tabeli pod koniec jakiegoś okresu czy też wygranie jakiejś ważnej z punktu widzenia klubu rywalizacji.

Wśród innych teorii motywacyjnych warto wspomnieć jeszcze o teorii ustalania celów [Griffin 1996, s. 479], według której menedżer wraz z podwładnym winni ustalić sobie cele do osiągnięcia i powiązać z nimi system wynagradzania. Ustalanie celów przed danym okresem jest popularną praktyką wśród zarządzających klubami sportowymi. Przed sezonem zarząd klubu wyznacza cele zawodnikom i trenerowi, z których są rozliczani w trakcie trwania całego sezonu.

5. Finansowe motywowanie sportowców

Pieniądze – za i przeciw

Oczywiście najbardziej znaną i rozpowszechnioną metodą motywowania sportowców są korzyści materialne oferowane przez klub i sponsorów w zamian za osiągnięcie założonych wyników sportowych. Może to być rozwiązane w dwojaki sposób – zawodnicy mają wpisany w umowach z klubem bądź sponsorem dokładny taryfikator premii albo też mają nagrody uznaniowe przyznawane zależnie od indywidualnego odczucia władz klubu.

Zapisy w kontrakcie mogą przewidywać różnorakie sposoby premiowania. Przyjrzyjmy się sposobom premiowania zawodników w sportach zespołowych, takich jak np. piłka nożna. Zawodnicy mogą być premiowani w najprostszy sposób – mając zagwarantowane w kontraktach określone sumy za wygrane bądź zremisowane mecze. Czasem stosuje się też kary za przegrane zawody. Jednak w praktyce system premiowania jest o wiele bardziej skomplikowany. Klub, umieszczając sumy premii w kontrakcie, uzależnia je np. od miejsca w tabeli czy też liczby punktów straty do lidera bądź do miejsca, którego zajęcie wiąże się z premią na koniec sezonu. To wszystko wiąże się z tym, że wiele klubów staje przed dylematem

Praktyka wykazuje, że ten drugi system o wiele lepiej się sprawdza, w związku z tym, że zawodnicy o wysokich kontraktach i niewielkich premiach, zadowalają się tylko i wyłącznie graniem w meczu. Natomiast zawodnicy z niskimi kontraktami, a wysokimi premiami w większym stopniu muszą walczyć o pieniądze. To często prowadzi do konfliktów na linii klub–zawodnik, sportowiec walczy o jak najwyższy kontrakt, w jak najmniejszym stopniu uzależniony od wyniku sportowego, natomiast pracodawcy starają się tak skonstruować kontrakty, żeby premie stanowiły jak największą część wynagrodzeń. Konflikty takie często prowadzą do ustalania sum premii na bardzo wysokim poziomie, co niejednokrotnie doprowadziło do paradoksalnych sytuacji, kiedy to klub sportowy, poprzez osiągnięcie sukcesu znacznie pogarszał swoją sytuację finansową i organizacyjną.

Wysokie sumy kontraktowe mają różnorakie implikacje w systemie motywacyjnym, z jednej strony zapewniają poczucie bezpieczeństwa zawodnikom, spełniając podstawowe potrzeby (według modelu ERG potrzebę egzystencji), jednak należy pamiętać, że wysokie pensje mogą mieć wpływ demotywujący, zawodnik mając zaspokojone potrzeby podstawowe, może mieć tendencje do niewkładania maksymalnego wysiłku w to co robi, żeby móc jak najdłużej kontynuować karierę, a nie ryzykować kontuzji, które to niebezpieczeństwo niestety nierozelwalnie łączy się z karierą sportową. Premie za wyniki z drugiej strony w teorii powinny motywować zawodników do osiągania coraz lepszych rezultatów, można jednak obawiać się, że w momencie kiedy ten wynik staje się trudny, czy też niemożliwy do osiągnięcia, prowadzić to może do zniechęcenia. Dodatkowo należy pamiętać, że w przypadku dyscyplin zespołowych jeden zawodnik najczęściej nie jest w stanie sam osiągnąć zadowalającego rezultatu, co prowadzi do tego, że może poczuć się pokrzywdzony przez słabą postawę reszty drużyny, z drugiej strony premiowanie osiągnięć indywidualnych w dyscyplinach zespołowych (np. ilość strzelonych bramek) może doprowadzić do sytuacji, w której zawodnik przedkładać będzie prywatny interes nad interes całego zespołu. Niestety w polskim sporcie większość klubów sportowych żyje na kredyt i ma duże problemy z wypłacalnością, co powoduje, że i motywowanie finansowe traci na wiarygodności, zawodnicy podchodzą z dużą rezerwą do obietnic składanych przez działaczy, a odnoszących się do premii za wyniki.

Istotnym również jest przy rozpatrywaniu premii w sportach zespołowych, problem ich wysokości i podziału, zależnie od wkładu wniesionego w sukces drużyny. Najczęściej rozwiązuje się to poprzez oddanie decyzji trenerowi bądź też przedstawicielom zawodników. Należy też pamiętać, że systemy wynagradzania w klubach często pozostają tajemnicą, a wynagrodzenia i premie zapisane w kontraktach są tylko częścią realnych pieniędzy zarabianych przez zawodnika. Należy także pamiętać, że na pewnym poziomie zawodnicy zarabiają również pieniądze z kontraktów reklamowych podpisywanych indywidualnie z firmami oferującymi najróżniejsze towary – od sprzętu sportowego po samochody. To stanowi dla zawodnika dodatkowy impuls do osiągania lepszych wyników, z każdym sukcesem jego wartość marketingowa wzrasta. Często też zawodnik ma podpisaną indywidualną umowę ze swoim sponsorem indywidualnym, który dodatkowo premiuje jego osiągnięcia, niezależnie od pieniędzy wypłacanych przez klub sportowy. Indywidualna umowa sponsorska, powoduje to, że zawodnik już nie tylko odpowiada przed trenerem, sponsorem drużyny, działaczami klubu czy też wreszcie kolegami z zespołu, ale także musi mieć na uwadze zadowolenie swojego sponsora. Zawodnik jest dopingowany możliwością specjalnych premii od swojego protektora czy też ewentualnym przedłużeniem umowy na kolejny rok.

Jednak, zgodnie z tym, co zauważono wcześniej, w polskim sporcie sportowcy z dużą rezerwą traktują obietnice składane przez działaczy, co powoduje, że motywowanie finansowe bardzo często nie ma takiego znaczenia jak motywowanie pozafinansowe.

System premiowania

Osobną kwestią są stypendia sportowe fundowane przez państwo, według ustawy o kulturze fizycznej przysługują one członkom kadry narodowej, olimpijskiej i paraolimpijskiej (fundowane przez budżet centralny), a także dla zawodników osiągajacych wysokie wyniki na arenie międzynarodowej i krajowej (fundowane przez jednostki samorządu terytorialnego) (ust. 4 art. 22 rozdz. 4 Ustawy o kulturze fizycznej z 18.01.1996 r.).

Pobieranie takiego stypendium nie wiąże się z utratą statusu amatora, co wynika z cytowanej wcześniej ustawy, okres pobierania tego stypendium zalicza się do okresu zatrudnienia w rozumieniu przepisów o zatrudnieniu. Stypendium takie pozwala niejednokrotnie młodym sportowcom czy zawodnikom uprawiającym dyscypliny „mało medialne“ (jak np. strzelectwo) kontynuować karierę sportową, zapewniając im zaspokojenie podstawowych potrzeb. Stypendia takie dopingują zawodników do walki o pozostanie w kadrze narodowej, a także do walki o jak najlepsze wyniki, tak aby z tej kadry nie „wypaść“. W wielu dyscyplinach uczestnictwo w kadrze wiąże się z osiągnięciem odpowiednich wyników, tzw. minimów, które pozwalają na kwalifikację do kadry A lub kadry B i prawo do odpowiedniego stypendium.

6. Podsumowanie

Podsumowując, motywacja w organizacjach sportowych jest niezwykle istotnym czynnikiem sukcesu. Źródła tej motywacji bywają różne. Z jednej strony mówimy o potrzebach w ujęciu Maslowa :

1.potrzebach społecznych

2. uznania

3. samorealizacji

Z drugiej strony należy zwrócić uwagę na bardzo istotną rolę finansowej motywacji zawodników. Zwycięstwa, zaszczyty, medale są dodatkowym czynnikiem popychającym zawodników do wzmożonego wysiłku. Sportowcy są specyficznym rodzajem pracowników, mają bardzo duże potrzeby bycia docenianym, często potrzebują silnych bodźców, aby w pełni zmotywowani wykonywali swoją pracę. W tym celu w klubach zatrudnia się psychologów, którzy mają za zadanie utrzymywać zawodników w jak najlepszej kondycji psychicznej.

Zawodnicy przekonywani są o swoim znaczeniu dla drużyny, a także do tego, że reprezentują kibiców zgromadzonych na trybunach. Współzawodnictwo sportowe daje im możliwość samorealizacji i dowartościowania się, a także poczucia wspólnot z drużyną. Drugim istotnym czynnikiem w motywowaniu sportowców są wynagrodzenia. Systemy wynagrodzeń w klubach sportowych są bardzo różne. Podstawą wynagrodzenia są pieniądze wypłacane na podstawie kontraktu lub stypendium, czy też nagroda za wyniki sportowe. Te pieniądze zawodnik otrzymuje niezależnie od wyników przezeń uzyskiwanych (wyjątek stanowi sytuacja, kiedy na skutek słabej postawy bądź nieodpowiedzialnego postępowania pieniądze należne z tytułu umowy zostaną zmniejszone o ustaloną wcześniej taryfikatorem kar kwotę), dlatego też ich znaczenie dla rozpatrywanego w tym tekście problemu jest drugorzędne. Najważniejsze w procesie motywowania są premie i nagrody dodatkowe przyznawane za wyniki osiągane na arenach sportowych.

Literatura

• Armstrong M. [2000], Zarządzanie zasobami ludzkimi , Oficyna Ekonomiczna, Kraków.
• Griffin R. [1996], Podstawy zarządzania organizacjami , PWN, Warszawa.
• Pocztowski A. [1998], Zarządzanie zasobami ludzkimi , Antykwa, Kraków.
• Reykowski J. [1970], Z zagadnień psychologii motywacji , Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.
• Krawczyk Z. [1997], Sport [w:] Encyklopedia Kultury Polskiej XX wieku – kultura
• Fizyczna i sport , Z. Krawczyk (red.), Instytut Kultury, Warszawa.
• Klisiński J. [2000], Profesjonalizacja i profesjonaliści w zarządzaniu sportem , Wydawnictwo
• Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa.
• Robbins P.S. DeCenzo D.A. [2002], Podstawy zarządzania , Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
• Ustawa o kulturze fizycznej z dn. 18.01.1996 r.