WAŻNA INFORMACJA - strona korzysta z plików Cookie
Używamy informacji zapisanych za pomocą cookies i podobnych technologii m.in. w celach reklamowych i statystycznych oraz w celu dostosowania prezentowanej zawartości do potrzeb odwiedzających. Korzystanie z naszego serwisu internetowego bez zmiany ustawień dotyczących cookies oznacza, że będą one zapisane w pamięci Twojego komputera.

Akademia Polskiej siatkówki

  
Dane do logowania
Wcześniej głosowałeś na ten artykuł. Nie ma sensu robić tego po raz drugi. Twój głos nie może zostać zapisany.
Sądzimy, że propozycja teoretyczna,
jeśli ma być traktowana poważnie,
musi znaleźć odpowiednie oparcie w empirii.
Janusz Reykowski

Na ogół wszyscy zgadzają się z twierdzeniem, że indywidualizacja odgrywać powinna wielką rolę we współczesnym sporcie, a szczególnie w sportach walki, a jednak w opracowaniach poświęconych metodyce treningu, walce sportowej i przygotowaniu taktycznemu o indywidualizacji znaleźć można zdumiewająco mało informacji.

Zasada indywidualizacji, kierowniczej roli trenera

Zasada indywidualizacji, to nazwa skrótowa. Pełna nazwa tej zasady brzmi: zasada indywidualizacji, zespołowości i kierowniczej roli trenera. Nim omówimy dokładniej podstawy i stosowanie tej zasady w praktyce szkoleniowej zaznaczymy, że zgodnie ze swą nazwą polega ona na:
  1. Uwzględnieniu w nauczaniu i w walce indywidualnych cech i właściwości, a zwłaszcza zalet, poszczególnych zawodników.
  2. Wychowywaniu w zespole i poprzez zespół.
  3. Kierowniczej roli trenera w działalności szkoleniowo-wychowawczej oraz konieczności dostosowania się również ucznia do osobowości oraz metod i poglądów trenera.
Punkt trzeci, czyli niejako ta „druga strona medalu” zasady indywidualizacji bywa często zupełnie pomijana w rozważaniach teoretycznych na temat indywidualizacji w sporcie.

U podstaw zasady indywidualizacji leży oczywisty fakt, że każdy uczeń jest inny, że do każdego trzeba znaleźć inną drogę i stosować inny sposób postępowania. Wypowiedź jednego z naszych trenerów: „Ja jestem sprawiedliwy - każdego traktuję jednakowo” - jest oczywistą niedorzecznością. Rację miał WITALIJ ARKADJEW twierdząc: „Dobry trener ma swoich ulubieńców i nie ukrywa tego”. Oznacza to, że trener powinien więcej czasu poświęcać i popierać zawodników utalentowanych, pracowitych i bojowych, o silnym typie układu nerwowego i niskim poziomie lęku. Jak dowcipnie i słusznie zauważył JAN MULAK: „Decyzje trenera nie muszą być sprawiedliwe, one powinny być słuszne”. Twórcze stosowanie zasady indywidualizacji, zwłaszcza w zakresie przygotowania taktycznego (ale nie tylko!) - jest jedną z najważniejszych umiejętności pedagogicznych trenera i w sposób rozstrzygający wpływa na postępy i osiągnięcia ucznia. Na trening i jego indywidualizację wywiera wpływ cała osobowość ucznia, a również i trenera.

Różnorodność typów ludzkich

Stwierdziliśmy powyżej, że u podstaw zasady indywidualizacji leży oczywisty fakt, iż ludzie różnią się między sobą. Często jednakże trener nie zdaje sobie z tego sprawy, jak bardzo i jak istotnie jego uczniowie różnią się między sobą. Ludzie są w różnym stopniu uzdolnieni, mają różną budowę ciała, różne cechy, różne zainteresowania. Ponadto występują wśród uczniów różne typy: wyobrażeniowy, wzrokowy, słuchowy, ruchowy, rzeczowy, werbalny i typy mieszane. Można jeszcze wyodrębnić różne typy umysłowości: opisowy, obserwacyjny, interpretacyjny, erudycyjny i fantastyczno-uczuciowy. Ludzie różnią się znacznie między sobą poziomem ekstrawersji i introwersji, stałością lub chwiejnością emocjonalną, poziomem lęku, natężeniem i rodzajem motywacji. Ale mało tego! Biorąc pod uwagę dążenia życiowe i postawę wobec środowiska, pracy i społeczeństwa, można jeszcze wśród ludzi wyróżnić (według poglądów prof. TATARKIEWICZA): typy ambicjonalne, a więc osobników, którzy chcą „kimś być”, zabiegają o wiedzę, władzę, uznanie; typy posesyjne, a więc tacy, którzy chcą przede wszystkim i jak najwięcej posiadać; typy ludzi, którzy przede wszystkim chcą być czynni i działać; typy, które chcą głównie przeżywać, a więc wiedzieć, widzieć, oglądać i wreszcie typy emocjonalne, dla których najważniejsze jest przeżywanie, emocje, uczucia.

Całe to bogactwo i różnorodność typów ludzkich sprawia, że nie wolno wszystkich zawodników traktować jednakowo, że do każdego z nich trzeba znaleźć inną drogę. Innymi słowy, w szkoleniu zawodnika należy uwzględniać i kształtować osobowość w szerokim tego słowa znaczeniu. Stosowanie zasady indywidualizacji w treningu i w walce jest logicznym następstwem różnic osobowościowych poszczególnych zawodników.

W każdej dziedzinie ludzkiej działalności walka z błędem
jest tylko ubocznym wątkiem zasadniczej akcji.
Ta zasadnicza akcja, to kształtowanie pozytywnych sprawności.
A. i P. Wierzbiccy

Jak już podkreślano, i co będziemy jeszcze wielokrotnie akcentować, różnorodność ludzkiej osobowości stwarza potrzebę stosowania zasady indywidualizacji i to zarówno w toku treningu, jak i w samej walce.

Stosowania zasady indywidualizacji

Najważniejszym chyba przejawem stosowania zasady indywidualizacji jest całościowe rozpatrywanie osobowości zawodnika oraz odwoływanie się do zalet, wybranych zdolności, do silnych stron i potencjalnych możliwości danego zawodnika oraz kształtowanie i rozwijanie ich we wszystkich etapach szkolenia i we wszystkich częściach składowych treningu. Powyższe twierdzenie oparte jest na wieloletniej działalności sportowej i szkoleniowej, na prowadzeniu dokładnej obserwacji treningu i zawodów. Z tych doświadczeń empirycznych i obserwacji, z analizy dziesiątków zapisów i notatek wynika bowiem, że:
  1. Wśród najlepszych zawodników często spotyka się ludzi o wybitnych, wyróżniających się cechach osobowości.
  2. Najwięksi, finaliści igrzysk olimpijskich i mistrzostw świata nie odznaczają się bynajmniej brakiem wad i słabych stron, ale bardzo wysokim stopniem rozwoju i wykorzystania swoich silnych stron i zalet.
  3. Typ psychologiczno-taktyczny zawodnika, jego styl walki, zasób stosowanych działań, jego ulubione i skuteczne zagrywki taktyczne muszą opierać się i być w zgodzie z cechami jego osobowości, przy wy korzystaniu jego zdolności, zalet i naturalnych skłonności.
  4. Prawdziwe cechy osobowości, temperamentu, zdolności etc. w pełni i prawdziwie ujawniają się tylko w walce na zawodach.
  5. Trener musi wcześnie rozpoznać typ osobowości oraz zalety i potencjalne możliwości ucznia i stosując zasadę indywidualizacji kształtować i rozwijać silne strony osobowości zawodnika.
  6. Trener nie może „wbijać” zawodnika w pewien z góry przyjęty wzorzec techniczno-taktyczny, musi w toku treningu uwzględniać osobowość ucznia, ale z drugiej strony zawodnik musi (o czym się nieraz zapomina) dostosować się w pewien sposób do cech osobowości trenera, do jego koncepcji szkoleniowych i metod.
  7. Niezmiernie ważnym czynnikiem w stosowaniu zasady indywidualizacji jest określenie stosunku zawodnika do sportu, treningu i walki.
  8. Należy zachować właściwe i odpowiednie proporcje między kształtowaniem wartości dodatnich, a usuwaniem błędów; zwracanie przesadnie dużej uwagi i poświęcanie wiele czasu i energii na usuwanie nie istotnych błędów lub błędów, których się nie da usunąć jest zabiegiem niecelowym, prowadzącym do wyszkolenia „poprawnego średniaka”, a nie wielkiego mistrza;
  9. Nieodzownymi warunkami wielkich osiągnięć w sporcie są: silny typ układu nerwowego, niski poziom lęku oraz duża odporność na sytuacje trudne i stany zagrożenia.
Nie uwzględnianie w szkoleniu wymiarów osobowości ucznia, niestosowanie zasady indywidualizacji, poświęcanie przesadnie dużo czasu na usuwanie błędów nieistotnych, nie rozpoznanie i niewykorzystywanie zalet i silnych stron zawodnika - wszystko to może doprowadzić do zniszczenia talentu i nie wykorzystania prawdziwych możliwości i zdolności potencjalnego mistrza. Zasadę indywidualizacji należy stosować we wszystkich etapach szkolenia, we wszystkich okresach treningowych i we wszystkich częściach składowych treningu. W praktyce oznacza to, że uwzględniamy swoiste cechy osobowości, dane o zawodniku w podwyższaniu zdolności wysiłkowej, w kształtowaniu sprawności, w nauczaniu i doskonaleniu umiejętności techniczno-taktycznych i taktycznych, w przygotowaniu najwyższej formy sportowej na najważniejsze zawody, w budowaniu indywidualnego stylu walki i dominanty taktycznej, w przygotowaniu psychospołecznym i w wychowawczym, w rozgrzewkach przed zawodami etc.

Przejawem indywidualizacji jest poleganie na silnych stronach, zaletach, zdolnościach zawodnika i dążenie do ich wykorzystania w ćwiczeniach i w walce.

Popełniane błędy

Przy stosowaniu zasady indywidualizacji należy wykorzystywać zasadę łączności teorii z praktyką i umiejętnie korzystać z dorobku różnych dziedzin wiedzy oraz z obserwacji treningu i zawodów. Zdarza się bowiem - wcale nie tak rzadko - że trener wyuczył się pewnych zasad pedagogiki, psychologii etc., ale nie potrafi ich twórczo zastosować w praktyce.
Bardzo ważne jest zwrócenie uwagi trenera na pewne cechy ucznia już w pierwszym etapie treningu. Można bowiem popełnić pomyłkę zachwycając się pewnymi zdolnościami ucznia, który szybko opanowuje nawyki ruchowe, a potem okazuje się, że nie potrafi ich zastosować w warunkach walki i jest mało odporny na sytuacje trudne. Należy pamiętać, że nawet pełne wirtuozerii wykonywanie działań w lekcji (chociaż jest oczywiście pożądane), jeszcze nie gwarantuje sukcesów w zawodach.

Przy stosowaniu zasady indywidualizacji, przy popieraniu i „faworyzowaniu” uczniów zdolnych, pracowitych i bojowych należy zachować umiar i ostrożność, aby nie doprowadzić zawodnika do wybujałego indywidualizmu i egocentryzmu.

Dostosowania się ucznia do osobowości trenera

Każdy medal ma dwie strony.
Jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie.

Podkreślając znaczenie zasady indywidualizacji, zespołowości i kierowniczej roli trenera należy przestrzec przed jej niepełnym rozumieniem. Postulatu dostosowania metod, form i środków treningowych oraz sposobów oddziaływania wychowawczego do właściwości, zdolności i cech osobniczych zawodnika nie należy brać przesadnie i jednostronnie. Istnieje też ta „druga strona medalu”, o której na ogół milczą podręczniki sportu. Tą „drugą stroną medalu” i uzupełnieniem zasady indywidualizacji jest pogląd, że zawodnik również musi się dostosować do osobowości trenera, do jego metody i poglądów szkoleniowych, do jego „szkoły”. Im to wzajemne zrozumienie i dostosowanie się jest lepsze, tym większe są perspektywy dużych osiągnięć.

O ile o konieczności uwzględnienia cech ucznia przez trenera mówiono i pisano od dawna (już w XVI wieku), to nikt dotychczas nie starał się podkreślić, konieczności dostosowania się ucznia do osobowości trenera, jego poglądów i metod. W praktyce jednakże od lat trenerzy nader często próbowali, nierzadko „na siłę”, nagiąć różnych uczniów do swoich koncepcji, co oczywiście, też jest niewłaściwe.

Aby zasada indywidualizacji była w pełni skuteczna należy również uwzględnić konieczność „dopasowania” się ucznia do osobowości i metod trenera. Logicznie i konsekwentnie rzecz rozpatrując można dojść do wniosku, że trener już przy wstępnej rekrutacji, poszukując kandydatów zdolnych i perspektywicznych, powinien wziąć pod uwagę ich możliwości dostosowania się do osobowości i metod treningowych trenera. Jest to problem niedoceniany, a czasami w ogóle niedostrzegany. Godzi się więc stwierdzić, że podstawowy postulat zasady indywidualizacji tj. konieczność uwzględnienia przez trenera osobowości ucznia, należy uzupełnić koniecznością uwzględnienia przez ucznia osobowości i metod treningowych trenera.

Słynny francuski mim, znakomity pedagog, a przy tym wielki zwolennik sportu - MARCEL MARCEAU - słusznie zauważył: „Jest rzeczą oczywistą, że mistrz wywiera wielki wpływ na ucznia”.

Prof. Zbigniew Czajkowski
Doktor Honoris Causa
Akademii Wychowania Fizycznego w Katowicach
Oceń artykuł:
  • 2.62 z 5 gwiazdek
  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Średnia ocena: 2.62
Artykuły mogą być komentowane tylko i wyłącznie przez zalogowanych użytkowników.
Jeżeli nie posiadasz konta w naszej Akademii - założ je już dziś.